Nguồn gốc và ý nghĩa của lễ cúng ông Công ông Táo 23 tháng Chạp

Lễ cúng ông Công ông Táo 23 tháng Chạp là phong tục tín ngưỡng của người Việt. Vậy phong tục này có nguồn gốc từ đâu?

Theo truyền thống dân gian Việt Nam, ngày đưa ông Công ông Táo về trời là ngày 23 tháng Chạp hằng năm, tức vào ngày 23/12 Âm lịch.

Năm 2023, cúng ông Công ông Táo ngày 23/12/2021 (Âm lịch) sẽ rơi vào thứ bảy ngày 14/01/2023 Dương lịch.

Nguồn gốc của lễ cúng ông Công ông Táo 

Trong văn hoá của người Việt, có những phong tục tập quán đã được lưu truyền từ xa xưa cho đến tận ngày nay và trở thành nét đẹp của văn hoá ngày Tết. Lễ cúng ông Công, ông Táo là một trong những nét đẹp văn hóa đó.

Nguồn gốc của Táo Quân bắt nguồn từ sự tích "Hai ông một bà" là vị thần Đất, vị thần Nhà, vị thần Bếp núc.

Theo dân gian kể lại, Thị Nhi có chồng là Trọng Cao. Tuy ăn ở mặn nồng tha thiết với nhau, nhưng lại không có con. Vì vậy, lâu dần Trọng Cao hay kiếm chuyện xô xát, dằn vặt vợ. Một hôm, chỉ vì một chuyện nhỏ, Cao gây thành chuyện lớn, đánh và đuổi Thị Nhi đi. 

Thị Nhi bỏ nhà, lang thang đến một xứ khác và sau đó gặp Phạm Lang. Họ phải lòng nhau và hai người nên duyên vợ chồng. Về phần Trọng Cao, sau khi đã nguôi giận thì cảm thấy ân hận về những điều mình đã làm, nhưng lúc này vợ đã bỏ đi xa, Cao day dứt và nhớ Thị Nhi quay quắt liền lên đường tìm kiếm vợ.

Sau nhiều ngày trời kiếm tìm, Trọng Cao hết gạo hết tiền, Cao phải làm kẻ ăn xin dọc đường. Tình cờ, Trọng Cao xin ăn đúng nhà của Thị Nhi đúng lúc Phạm Lang đi vắng.

Thị Nhi sớm nhận ra người ăn xin này đúng là chồng cũ. Nàng mời vào nhà, nấu cơm mời Cao. Đúng lúc đó, Phạm Lang trở về. Thị Nhi sợ chồng nghi oan nên bảo Trọng Cao đi trốn dưới đống rạ sau vườn.

Chẳng may, đêm ấy, Phạm Lang nổi lửa đốt đống rạ để lấy tro bón ruộng. Thấy lửa cháy, Nhi lao mình vào định cứu chồng cũ ra. Khi thấy vợ mình nhảy vào đống lửa, Phạm Lang thương vợ cũng nhảy theo khiến cả ba đều chết trong đám lửa.

Thương tình 3 người sống có nghĩa có tình nên Ngọc Hoàng phong cho làm vua bếp. Theo đó, người chồng mới là Thổ Công trông coi việc trong bếp, người chồng cũ là Thổ Địa trông coi việc trong nhà, còn người vợ là Thổ Kỳ trông coi việc chợ búa.

Hàng năm, đúng vào ngày 23 tháng Chạp, gia đình Việt thường làm mâm cơm cúng để đưa tiễn Táo Quân lên chầu trời. Đây là khi Táo quân lên trời báo cáo tất cả việc làm tốt và chưa tốt của các gia đình.

Ý nghĩa lễ cúng ông Công ông Táo 

Theo quan niệm của người Việt, Táo quân không chỉ là vị thần cai quản mọi hoạt động của gia chủ mà còn là vị thần ngăn cản sự xâm phạm của ma quỷ, giữ bình yên cho gia đình gia chủ. Vì vậy, tục cúng ông Táo mang ý nghĩa cầu mong cho sự ấm no, đầy đủ, sau đó mới đến ý nghĩa thờ "thần Bếp" chuyên cai quản việc bếp núc.

Người xưa cũng cho rằng, sau khi nghe Táo Quân bẩm báo, Ngọc Hoàng sẽ căn cứ vào đó để định đoạt, có thể khen thưởng hoặc quở phạt gia chủ.

Vì thế, vào ngày 23 tháng Chạp, trước khi Táo quân lên thiên đình, người ta thực hiện nghi lễ cúng ông Táo để các ông "nói tốt" cho nhà mình, giúp năm tiếp theo được ban cho tài lộc, bình an.

Vào ngày này, người dân làm mâm cơm để bày tỏ lòng biết ơn với các vị thần. Đồng thời, đây cũng là dịp để người người, nhà nhà trở về sum họp, quây quần sau một năm làm ăn vất vả.

Đặc biệt trong mâm cơm cúng, người Việt thường chuẩn bị thêm cá chép (khoảng 2-3 con) đựng trong chậu nước. Sau khi cúng trong, người dân sẽ đem thả phóng sinh ở sông, hồ. Việc chuẩn bị cá chép mang ý nghĩa chuẩn bị phương tiện để ông Táo cưỡi về trời.

Ngoài ra, cá chép còn có ý nghĩa "cá vượt vũ môn" hay "cá chép hóa rồng", biểu tượng cho sự thăng hoa, tinh thần vượt khó, sự kiên trì và bền bỉ để đi tới thành công