Bi kịch 'làm việc tới chết' của giáo viên Nhật Bản: Số giờ làm dài nhất thế giới, gánh vác từ việc giám sát học trò tới dọn vệ sinh sau giờ học

Trong 1 thập kỷ tính tới năm 2016, có 63 giáo viên trường công ở Nhật Bản đã qua đời do làm việc quá sức và hàng nghìn thầy cô giáo phải nghỉ việc vì trầm cảm.

Dạy học từng là nghề nghiệp hấp dẫn và được tôn vinh tại Nhật Bản nhưng hiện nay, rất ít thanh thiếu niên tại xứ sở hoa anh đào mơ ước trở thành giáo viên bởi những bi kịch tồn tại trong rất nhiều năm qua vẫn chưa thể giải quyết. Một trong số đó không thể không nhắc đến đó là vấn nạn quá tải giờ làm việc.

Giáo viên làm việc tới kiệt sức

Trong những trang nhật ký cuối cùng, một thầy giáo ở Nhật Bản đã than thở về những ngày làm việc bắt đầu từ sáng sớm cho đến gần nửa đêm. Hai tháng sau, thầy giáo ấy đã đột tử vì làm việc quá sức. Ông là một trong rất nhiều giáo viên ở Nhật Bản đã và đang làm theo những thời gian biểu vào hàng nặng nhất thế giới.

Bà Sachiko Kudo - Vợ của thầy giáo Yoshio Kudo, TP Tokyo, Nhật Bản cho biết: "Trong vòng khoảng 1 năm trước khi mất, ông ấy thường kêu mệt và đau đầu dữ dội. Từ khi ông ấy chuyển đến trường mới vào tháng 4 cho đến khi ông ấy mất 2 tháng sau đó, ông ấy liên tục than kiệt sức. Ông ấy nói là muốn nghỉ việc".

Đáng nói, trường hợp của thầy Yoshio Kudo không phải ngoại lệ. Ở Nhật Bản, giáo viên phải gánh vác nhiều nhiệm vụ, từ dọn vệ sinh tới giám sát học sinh ở các câu lạc bộ sau giờ học.

Cụ thể, Masatoshi Senoo - một chuyên gia tư vấn quản lý trường học cho biết, giáo viên ở Nhật Bản nhiều lúc như những người giúp việc. Họ phải làm cả những việc như phát bữa trưa, lau dọn, giám sát xe đưa đón học sinh. Hay có những việc lẽ ra của phụ huynh, nhưng các thầy cô cũng phải làm như xin lỗi người dân địa phương khi học sinh gây phiền phức ở công viên hay cửa hàng tiện lợi. Và họ phải từ bỏ ngày nghỉ cuối tuần nếu được phân công giám sát các câu lạc bộ ngoại khóa của học sinh.

Theo nghiên cứu, 73% giáo viên tiểu học và 87% giáo viên THCS có số giờ làm việc cao hơn nhiều so với bác sĩ và lao động ở các ngành nghề khác. Đặc biệt, giáo viên THCS phải chịu trách nhiệm giám sát cả các hoạt động câu lạc bộ thể thao có xu hướng bị quá tải; 15% trong số họ phải đến trường trước 7 giờ và 22% ra về sau 21 giờ - theo nghiên cứu được thực hiện bởi Viện Nghiên cứu nâng cao tiêu chuẩn sống.

Khảo sát năm 2018 của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD), giáo viên trung học ở Nhật Bản làm việc 56 giờ một tuần, so với mức trung bình 38 giờ ở đa số các nước phát triển. Con số này vẫn chưa tính đến thời gian làm quá giờ. Một cuộc thăm dò do tổ chức tư vấn hợp tác với công đoàn cho thấy giáo viên Nhật làm thêm trung bình 123 giờ mỗi tháng, khiến khối lượng công việc hàng tuần của họ vượt xa con số 80 giờ, ngưỡng "karoshi" - chết vì làm việc quá sức.

Chờ đợi sự thay đổi từ chính quyền

Với nhiều giáo viên, khối lượng công việc lớn dẫn đến những căn bệnh về sức khỏe tinh thần. Theo thống kê của Bộ Giáo dục Nhật Bản năm 2019, gần 5.500 giáo viên xin nghỉ làm vì mắc bệnh trầm cảm, con số cao kỷ lục. Điều tra của báo Minichi cho thấy, từ năm 2006 tới 2016, có 63 giáo viên trường công chết vì làm việc quá sức.

Năm nay, đảng cầm quyền Nhật Bản đã thành lập một nhóm chuyên trách để nghiên cứu.

Chính quyền Nhật Bản đang thực hiện một số bước cải cách như thuê thêm giáo viên bên ngoài và số hóa nhiệm vụ. "Các biện pháp cải cách điều kiện làm việc cho giáo viên đang có tiến bộ", Bộ trưởng Giáo dục Keiko Nagaoka phát biểu trước quốc hội vào tháng 10. Nhưng bà thừa nhận nhiều người "vẫn tiếp tục làm việc nhiều giờ liên tục" và "cần tăng tốc biện pháp cải thiện".

Dữ liệu của Bộ Giáo dục Nhật Bản cho thấy số giờ làm thêm đang giảm nhưng các chuyên gia nhận định có rất ít thay đổi về cơ bản. Các chuyên gia cũng đánh giá, giáo viên là đối tượng dễ bị làm việc quá sức vì luật pháp tồn tại hàng chục năm nay khiến họ không được trả tiền theo số giờ làm thêm. Thay vào đó, luật bổ sung số tiền tương đương 8 tiếng làm thêm vào lương tháng của giáo viên, khiến các giáo viên nhận định "họ phải làm việc không giới hạn với mức lương cố định".

Hiện nay, giới giáo viên Nhật Bản cho hay họ đã tới điểm cực hạn. Một số người cố gắng thay đổi vấn đề này bằng các vụ kiện.

Chẳng hạn, Takeshi Nishimoto, giáo viên lịch sử một trường cấp ba ở Osaka từng thắng kiện đòi bồi thường căng thẳng do làm việc quá sức. Anh đệ đơn kiện sau khi bị suy nhược thần kinh năm 2017, khi được chỉ định làm người giám sát câu lạc bộ bóng bầu dục và làm việc ngoài giờ 144 tiếng một tháng.

"Được chỉ định làm giáo viên giám sát chính của một câu lạc bộ nghĩa là bạn sẽ phải tạm biệt ngày cuối tuần", Takeshi Nishimoto cho hay.

Tuy nhiên, mọi chuyện đã quá muộn với Kudo, người qua đời vì xuất huyết não khi 40 tuổi. Trong đám tang, học sinh nói với bà Sachiko rằng thầy Kudo là giáo viên thể dục luôn sôi nổi, "người không ai ngờ sẽ chết vì kiệt sức".

"Anh ấy rất yêu quý học sinh", bà Sachiko nói. Nhưng trong những tuần cuối đời, Kudo quá mệt mỏi vì làm việc không nghỉ ngơi. "Cuối cùng, anh ấy nói với tôi giáo viên nên ngừng làm việc kiểu này, anh ấy muốn tương lai thay đổi".

Thậm chí, bà Sachiko mất tới 5 năm để ông Kudo được công nhận chết vì "karoshi" do thiếu hồ sơ về số giờ làm việc.

Bà cho hay dạy học thường được coi là "công việc thiêng liêng" dành cho trẻ em, nên việc ghi lại số giờ làm thêm có thể bị chỉ trích là "ích kỷ".

"Có rất nhiều giáo viên hối hận vì sống cả đời mà không có thời gian dừng lại để nhìn con cái trưởng thành", bà nói.

Bản thân Sachiko từng là giáo viên. Bây giờ, bà đứng đầu một nhóm chống karoshi ở miền trung Nhật Bản. "Tôi cảm thấy đang cùng chồng đấu tranh để thực hiện di nguyện của anh ấy, thay đổi thói quen làm việc của giáo viên", bà tâm sự.